گفتگویی با حجت‌الاسلام جواد محمدزمانی، شاعر آئینی و بررسی جایگاه عفاف و حجاب در ادبیات

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، یکی از موضوعات مهم که در ادبیات فارسی مورد توجه قرار گرفته است، موضوع عفاف و حجاب است؛ موضوعی که به‌خصوص در اشعار و داستان‌های مربوط به سیره و سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام بارها مورد استفاده بوده و حتی ذاکران ائمه اطهار علیهم السلام در مداحی خود به این موضوع توجه داشته‌اند.

خبرگزاری تسنیم در گفتگویی که با حجت‌الاسلام جواد محمدزمانی، شاعر آئینی، انجام داده به بررسی جایگاه عفاف و حجاب در ادبیات پرداخته است. این محقق دینی و شاعر دینی معتقد است که: در زمینه عفاف و حجاب آن‌طور که باید، اقدامات درست و به‌جا انجام نشده است. این در حالی است که شعر و ادبیات فارسی، ظرفیت بزرگی برای فرهنگ‌سازی در جامعه محسوب می‌شود. وقتی حیا در میان مردمی کم‌رنگ و کم‌اهمیت جلوه کند، بسیاری از ارزش‌های دینی نیز کم‌رنگ خواهد شد. درنهایت نیز پایه‌های اعتقادی مردم سست شده و ره‌آوردی جز بی‌حجابی و آسیب‌های ضد امنیتی نخواهد داشت. بر همین اساس است که باید تلاش شود ضمن برجسته کردن نقاط قوت فرهنگ دینی و تحکیم اعتقادات مردم، زمینه عفاف و حیا را در جامعه گسترش دهیم و پس از آن با مشکلات و بحران‌های کمتری در جامعه وجود خواهد داشت. درعین حال مهم‌تر از موضوع حجاب، بحث عفاف است که در این مورد نیز آن‌طور که باید، اقدامات درست و به‌جا انجام نشده است. چراکه در صورت عفیف بودن افراد جامعه اعم از زن و مرد، حجاب نیز به خودی خود رعایت خواهد شد و نسل به نسل انتقال پیدا خواهد کرد. درواقع عفاف تنها به زنان اختصاص ندارد، هم مردان باید عفاف داشته باشند و هم زنان عفیف باشند.

عفاف و حجاب در ادبیات امروزی

موضوع عفاف و حجاب تا چه اندازه در ادبیات فارسی به خصوص در دوران امروزی، دستمایه سرودن شعر و نوشتن داستان قرار گرفته است؟

در ادبیات قدیم به این دلیل که حجاب، امری مسلم و رایج میان مسلمانان و به خصوص شیعیان بود، کسی دغدغه تذکر دادن حجاب را نداشتند. به همین دلیل شاعران و نویسندگان فارسی در گذشته هرچند که مفاهیم بزرگ و اساسی مانند خداشناسی، عرفان و مدح پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و اهل بیت علیهم‌السلاممی پرداختند و تا اندازه‌ای سیره آن بزرگان را در شعر خود منعکس می‌کردند، اما دغدغه یادآوری اهمیت عفاف و حجاب را به عنوان اصل مسلم اسلامی نداشتند.

در دوران ما با توجه به تهاجم فرهنگی و جنگ‌های نرم که از سوی دشمنان ساخته و پرداخته می‌شود، حجاب و عفاف تا اندازه‌ای در مخاطره قرار گرفته است و یکی از آسیب‌های موجود جامعه، بحث حجاب است. بر همین اساس است که در شعر معاصر قدری به این موضوع اشاره شده است.

ترویج فرهنگ حجاب در حوزه شعر و ادبیات

چه اقدامات اساسی برای ترویج فرهنگ حجاب در مراکز مسئول در حوزه ادبیات، شعر و داستان صورت گرفته است؟

برگزاری کنگره شعر عفاف و حجاب یکی از این اقدامات بود تا شاعران و نویسندگان را به ایده پردازی و نویسندگی در این حوزه تشویق کند. در بعضی از داستان‌ها و رمان‌ها هم به این موضوع اشاره‌هایی شده است. با این وجود، اقداماتی که تا به حال انجام شده، نسبت به آنچه باید باشد و فرهنگ‌سازی که لازم است در این زمینه انجام شود، بسیار کم و محدود ارزیابی می‌شود.

در زمینه فرهنگ‌سازی عفاف نیز کم‌کاری‌هایی در ادبیات فارسی دیده می‌شود.

همین طور است. مهم‌تر از موضوع حجاب، بحث عفاف است که در این مورد نیز آن‌طور که باید، اقدامات درست و به‌جا انجام نشده است. چراکه در صورت عفیف بودن افراد جامعه اعم از زن و مرد، حجاب نیز به خودی خود رعایت خواهد شد و نسل به نسل انتقال پیدا خواهد کرد. درواقع عفاف تنها به زنان اختصاص ندارد، هم مردان باید عفاف داشته باشند و هم زنان عفیف باشند.

مبارزه با تهاجم فرهنگی

همان طور که اشاره شد، یکی از مواردی که رسانه‌های دشمن در تهاجم فرهنگی بسیار جدی وارد میدان شده است، از بین بردن حیا در جامعه اسلامی است. در این زمینه چه اقدامات بنیادینی انجام شده و یا باید صورت بگیرد؟

وقتی حیا در میان مردمی کم‌رنگ و کم‌اهمیت جلوه کند، بسیاری از ارزش‌های دینی نیز کم‌رنگ خواهد شد. درنهایت نیز پایه‌های اعتقادی مردم سست شده و ره‌آوردی جز بی‌حجابی و آسیب‌های ضد امنیتی نخواهد داشت.

بر همین اساس است که باید تلاش شود ضمن برجسته کردن نقاط قوت فرهنگ دینی و تحکیم اعتقادات مردم، زمینه عفاف و حیا را در جامعه گسترش دهیم و پس از آن با مشکلات و بحران‌های کمتری در جامعه وجود خواهد داشت.

استفاده از ظرفیت ایام مذهبی

تا چه اندازه از ظرفیت ایام مذهبی برای پرداختن به موضوعاتی مانند حیا و عفاف در شعر فارسی بهره گرفته شده است؟

بررسی الگوهای ائمه معصومین علیهم‌السلام اهمیت بسیاری در هدایت مردم دارد. اگر این ارزش‌ها و مفاهیم به زبان رسای شعر و داستان گفته شود، درک و تأثیرگذاری آن را افزایش خواهد داد. به عنوان مثال اگر درس‌هایی از سیره و زندگی حضرت معصومه سلام‌الله علیها به عنوان بانوی جوانی که از مدینه به سمت ایران هجرت کردند، با بیان روان گفته شود مؤثر خواهد بود. چنانکه در روایت‌های مستند و معتبر نوشته شده که آن حضرت بعد از ورود به شهر قم، ۱۷ روز در این شهر بودند و در این مدت جز محراب و عبادت و سجاده و سجده در برابر خداوند متعال، چیزی از  ایشان دیده نشد.

این نکته اهمیت بسیاری دارد که یک بانوی جوان این اندازه در محراب عبادت به سر ببرد و اهل بندگی خدا باشد. اگر این آداب در میان دختران جوان آموزش داده شود، خود به خود عفاف را هم به دنبال خواهد داشت. درواقع زمانی که پایه‌های اعتقادی افراد را از طریق آموزه‌های گوناگون مانند شعر، داستان، نقاشی، فیلم، سخنرانی و سایر روش‌های دیگر محکم شود، عفاف و حجاب را هم به دنبال خواهد داشت.

همچنین در سیره حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها می‌خوانیم که آن حضرت در مقابل نامحرمی که نابینا بود، رو می‌گرفتند و حجاب خود را حفظ می‌کردند. ما نمی‌توانیم به آن قله‌ها برسیم، اما حداقل می‌توانیم در این دامنه حرکت کنیم.

در زمینه ادبیات نیز همین‌گونه است. راهکارهایی مانند بررسی نقش زنان در دفاع مقدس که مدتی قبل هم کنگره شعر دفاع مقدس به همین موضوع پرداخت که تأثیرگذاری گسترده‌ای در جامعه دارد.

استفاده از ظرفیت هیئات و جلسات مذهبی

یکی دیگر از موقعیت‌هایی که برای تبیین این گونه موضوعات در جامعه وجود دارد، استفاده از ظرفیت هیئات و جلسات مذهبی است. اما باز هم ضرورت دارد مداح شعرهای مرتبط با موضوع عفاف و حجاب را در اختیار داشته و سخنران در این زمینه، پژوهش مفید و مؤثری انجام داده باشد.

درست است. در صورتی که ما شعر خوب و پرمحتوا در زمینه ارزش‌های دینی در اختیار نداشته باشیم، طبیعی است که مداحان نیز در این زمینه دست‌خالی خواهند بود. اما در عین حال منابع اصیل و مستند خوبی در این‌گونه موارد وجود دارند که موضوعات عفاف و حجاب را به‌خوبی در سیره اهل بیت علیهم‌السلام تبیین کرده‌اند. سخنرانان مذهبی و مداحان به‌خوبی می‌توانند از این منابع استفاده کنند و آموزه‌های آن را به مخاطب انتقال دهند.